Prehistorische jager-verzamelaars en boerengemeenschappen in de Over-Betuwe

In de Over-Betuwe is de afgelopen decennia veel archeologisch veldwerk verricht, vooral voorafgaand aan stadsuitbreidingen (Arnhem-Zuid, Nijmegen-Noord) en aanleg van infrastructuur (Betuweroute, verlenging A15). De opgravingen hebben het beeld van de bewoning aanzienlijk verrijkt, ook dat van de periode vóór de Romeinse tijd, oftewel de prehistorie. Zowel de bewoners uit de steentijd als uit de daaropvolgende bronstijd en ijzertijd leren we beter kennen. De vroegste bewoners waren jager-verzamelaars van rond en na het einde van de laatste ijstijd (11.700 jaar geleden), zoals degenen die vuurstenen pijlpunten achterlieten op het stuifduin waarop Bemmel is gebouwd.

De meeste sporen stammen evenwel van eenvoudige agrarische nederzettingen die al vanaf ca. 4000 v.Chr. (late steentijd) de dagelijkse bestaansbasis vormden, zoals de boerderijen uit de bronstijd ter plekke van Park 15. Uit diezelfde periode kennen we het gebruik om kostbare bronzen voorwerpen in rivieren en andere wateren te deponeren, ongetwijfeld bedoeld voor hogere machten. Het Smitjesland in Lent is daar een treffend voorbeeld van. En uniek is de locatie in Nijmegen-Noord met zweethutten en koudwaterbaden waarvan verder alleen voorbeelden bekend zijn op de Britse Eilanden, een gebied waarmee (brons)handelsrelaties bestonden.

Dat uit het rivierengebied meer bekend is over het uiterlijk van de bewoners dan op de zandgronden komt mede doordat botmateriaal in klei beter bewaard blijft dan in zand. Zo zijn er in de Over-Betuwe skeletten uit de ijzertijd gevonden met sieraden bij de schedel, zoals de Man van Lent, met zijn vlechtringen.

In Elst zijn de prehistorische vondsten minder spectaculair, maar wel is duidelijk dat hier in de eindfase van de ijzertijd ter plekke van de Grote Kerk een cultusplaats heeft gelegen die de opmaat vormde tot de bouw van een Gallo-Romeinse tempel van formaat.

Dr. Peter van den Broeke heeft de laatste decennia voor de gemeente Nijmegen diverse opgravingen geleid in Nijmegen-Noord.