Bij de start van het jaar 1890
deel vier over Weekblad De Betuwe
Het Weekblad definitief
Het eerste nummer van het nieuwe jaar van 4 januari 1890 is ook meteen het eerste ‘echte’ nummer van De Betuwe – Nieuws- en Advertentieblad. De drie (in vorige Nieuwsbrieven besproken) nummers die in 1889 waren uitgebracht, waren nog ‘proefnummers’. De proef is blijkbaar geslaagd; het weekblad heeft bestaansrecht, het gaat zijn eerste jaargang in. En er zullen er vele volgen, weten wij nu. Nog steeds is het een uitgave van H. van Gortel in Wageningen. Advertenties kunnen al op drie adressen in Elst opgegeven worden, nou ja, de namen zijn blijkbaar bekend, adressen staan er niet bij.
Alle drie waren het kasteleins:
H. (Charles) Hendriks bezat Het Fortuin (later Kokkeland – nu Fine Food Village) aan de Valburgseweg;
J.W. (Willem) Hendriks bezat De Ploeg, een café aan het Willemsplein (nu Werenfriedplein) op de plaats waar later de HUBO kwam;
W. (Wim) Scheerder baatte De Gouden Leeuw uit, ook al aan het Willemsplein. Dit was een hotel-café dat pas in 1974 gesloten zou worden en daarna de uitbreiding werd van de supermarkt van Bloemhof.
Foto van het Willemplein rond 1900. Tweede huis links is De Gouden Leeuw van Scheerder en het huis met de luiken aan de achterkant van het plein is De Ploeg van Hendriks.
(NB: deze foto stond natuurlijk niet in De Betuwe; het zou nog jaren duren voor er foto’s in de krant werden opgenomen)
Vuilnis
Het eerste bericht in de krant is al meteen iets wat we ons nu niet meer kunnen voorstellen. De gemeente verdient aan de werkjes die de kinderen op school hebben gemaakt. En dan: inschrijven voor de vuilnis van de Dorpsstraat? Dat laatste is wel uit te leggen: er was nog geen plastic, geen verpakkingsmateriaal, het straatvuil bestond toen voornamelijk uit plantaardige resten en paardenpoep, en die was zeer geliefd als mestmiddel voor het land.
Een trottoir
Een deel van de wegen in Elst werd indertijd aangelegd en onderhouden door het Polderdistrict, dat als eerste taak had het waterbeheer in de regio. Besluitvorming vond plaats tijdens een zogenaamde Geërfdendag, waarop de leden bij elkaar kwamen. Men had besloten tot het leggen van een klinkertrottoir aan de Stationsstraat vanaf de Rijksstraatweg Arnhem-Nijmegen (nu Rijksweg-Zuid) tot aan het (vroegere) treinstation (waar nu de Heinz staat). Het station was al in 1879 geopend en de wandeling van de 800 meter vanaf de Grote Kerk over een niet verharde en dus vaak modderige weg zal geen pretje geweest zijn.
Politiek
De krant bevat een uitgebreide terugblik op de politieke situatie in het jaar 1889, die te lang is om hier integraal op te nemen, maar wel en prachtig beeld geeft van het denken in die tijd.
De redactie prijst zich gelukkig dat de wereldvrede in dat jaar gehandhaafd is. In Frankrijk was de Wereldtentoonstelling gehouden (waarvoor de Eiffeltoren was opgericht) en het ‘lichtontvlambare volk’ had zonder ‘eenig teeken van revolutionairen zin’ de bezoekers uit alle landen ontvangen. ‘Het volk was vriendelijk, en beleefd en toonde den vrede te willen handhaven.‘ Een vergelijking met de Olympische Spelen van 2024 dringt zich hier op.
Ook uit Duitsland kwam geen gevaar. Kaiser Wilhelm II had bewezen ‘dat de olijftak des vredes hem meer en beter dunkt dan de lauweren, op het bloedige oorlogsveld gewonnen.’ Zelfs de Tsaar van Rusland toonde zich vriendelijk. Maar, waarschuwt de krant, ‘Het valt niet te ontkennen dat er eene algemeene gisting onder de arbeidende klasse heerscht; dat werkstaking op werkstaking volgt – het zijn de dreigende teekenen des tijds.’
Het verhaal over de vrede in Europa klinkt positief, maar over het vervolg van dit artikel denken wij 134 jaar later toch heel anders.
‘In Azië gaat Rusland voort zijne macht en aanzien uit te breiden en daardoor voor de beschaving baan te breken.’ En: ‘Afrika schijnt het werelddeel der toekomstige kolonisatie te worden. De belangrijkste Europese landen ‘breiden in Afrika hun gebied uit’. De Nederlanders zitten in het zuidelijkste deel van Afrika.
Zo werd er kennelijk gedacht in die tijd.
Kort over Elst
De krant plaatste enkele korte berichten over Elst. Ze behoeven geen toelichting.
Pandemie
In 1890 was er in Europa een grote griepepidemie (influenza) , zelfs een pandemie en omdat deze in Rusland het eerst was ontdekt werd het ook wel gesproken van de Russische Griep. Weekblad de Betuwe geeft zijn lezers adviezen om deze nare ziekte te voorkomen.
Elster ondernemers
Tenslotte zien we nieuwe advertenties van Elster ondernemers.
De brandstoffenhandel van Jansen was naar alle waarschijnlijkheid gevestigd in de Tweede Molenbergstraat (de straat achter de huidige friteszaak van Hendriks).
Waar de kastelein Hendriks zich niet al mee bezig hield.
Dit is een advertentie die ons niets meer zegt. Daar is een toelichting bij nodig. Het gaat om militaire dienstplicht. In principe werd elke 18-jarige man opgeroepen voor de dienstplicht. Elke gemeente diende een bepaald aantal militairen te leveren, maar meestal minder dan er 18-jarigen waren. En daarom werd geloot; elke dienstplichtige lootte een nummer; de laagste nummers werden ingeloot. Na de loting was er de mogelijkheid om te ruilen, de ‘nommerwisseling’. Zo kon je uit dienst blijven of juist erin gaan. Er ging meestal aardig wat geld mee om. Het ruilen werd in 1896 afgeschaft.
(wordt vervolgd)
Rudi Liebrand
