Tijd voor een nieuwe kaart in de reeks oude kaarten, waarmee we de geschiedenis van Elst in de laatste twee eeuwen verkennen. Ditmaal de topografische kaart van 1966.
De vorige keer bekeken we de topografische kaart van 1957. Die zag er zo uit.
Topografische kaart, 1966
Na de oorlog gaat de ontwikkeling van Elst snel. Sinds de middeleeuwen was Elst niet meer dan de Dorpsstraat en enkele zijstraten, met verder bebouwing verspreid door het buitengebied. Lichte concentraties waren er in de gehuchten, zoals Lienden, Aam, Merm (op de kaart) en daarbuiten vele andere, waaronder Hollanderbroek, Rijkerswoerd, Eimeren, Reeth. Elst, zelf amper groter dan zo’n gehucht, was het centrum, omdat hier al van voor het begin van de jaartelling het religieuze centrum van de regio gevestigd was en ook andere ‘centrale organen’ zoals het ambtshuis en (later) het gemeentehuis in Elst gevestigd waren. Alle gehuchten samen heetten “Elst” en bedoelde men specifiek de bebouwing rondom de Dorpsstraat dan sprak met over “het dorp”.
Na de oorlog kwam er dus verandering in. Het dorp groeide enorm door de aanleg van woonwijken. De eerste zagen we de vorige keer al ontstaan. Ook betekende de komst van de spoorwegen eind 19e eeuw dat er industrie tot ontwikkeling kon komen, nu de afzetmarkt via het spoor snel te bereiken was.
Woningbouw
De vorige keer zagen we dat de Koninginnebuurt werd gebouwd. Koetseland en de prinses Margrietstraat vormden toen de rand van Elst. in de negen jaar sinds de vorige kaart is de wijk flink gegroeid. De Willem de Zwijgerstraat vormt nu de noordelijke grens van Elst. En in het westen loopt de bebouwing door tot de Reijersstraat, Verhulststraat, Van Hallstraat en De Kist. Ook De Bouwing is al aanwezig, waarmee de openbare begraafplaats binnen de bebouwde kom is komen te liggen. De witte stip naast de Van Hallstraat is het symbool dat op de kaart een kerk aangeeft. Aan de Stationsstraat zien we er ook een, waarbij PK (Protestantse Kerk) staat; het is het gereformeerde kerkje. De stip bij de Van Hallstraat geeft de Molukse Kerk aan. Ten noorden van de bebouwde kom, zien we aan de Grote Molenstraat nog het Molukse kamp Snodenhoek, dat dienstdeed van 1951 tot in de jaren 70.
Aan de ander kant van de Koninginnebuurt zien we de eerste aanzet al voor de Muziekbuurt. De Chopinstraat, Bachstraat en Griegstraat met tussenliggende straten liggen er al deels en er staan ook al verschillende woningen en openbare gebouwen, zoals de Prinses Marijkeschool (nu De Esdoorn) en het protestantse bejaardenhuis Vrede en Rust (waar nu Tertzio is).
Ook aan de oostkant van het centrum werd gebouwd: de Eshof verrees in dezelfde periode. Aan de noorkant van de wijk zien we dat de Thorbeckestraat nog doorloopt in het Aamsepad. De Thorbeckestraat is eigenlijk de ‘verstening’ van het pad. Dit verklaart ook de aanwezigheid van de twee boerderijen aan het eind van de straat. De Johan de Wittstraat en Van Oldenbarneveltstraat (waarom bij de een wel de voornaam en bij de ander niet?) zijn ook goed zichtbaar met hun groenstrook ertussen. Anders dan later het geval werd, vormen beide straten nog niet de doorgaande weg over het spoor. De Aamsestraat, komende uit het zuiden, loopt met een bocht over het spoor.
Landelijk
Alle nieuwe wijken zijn gelegen ten noorden van de Dorpsstraat. Ten zuiden daarvan lijkt de tijd nog te hebben stilgestaan. De enige ontwikkelingen die hier hebben plaatsgevonden zijn de aanleg van het Europaplein (nog zonder bebouwing) en de Wagenmakersstraat en Randweg. Voor de rest is alles hier nog net zoals het voor de oorlog was. De Willemsstraat buigt bij de driesprong af in oostelijke richting om uit te komen bij de Rijksweg (dit deel van de Willemsstraat is nu de Greveslag). Bij de driesprong kon je ook naar rechts de Wuurdse Straat op. Als je dan direct weer linksaf sloeg kwam je op het Galgenpad, die via de Galgenplek (met tussen-n, in 1966(!)) ook weer op de Rijksweg uitkwam. De landerijen hier staan vol met boomgaarden, weergegeven voor de kleine stipjes. Het moet een zeer groene omgeving zijn geweest.
Heel landelijk is het ook bij de Vlasstee. Waar nu het speeltuintje is en de woningen van de Vergert staat in 1966 nog een kas (weergegeven als rode strepen). Erlangs loopt een pad, dat uitkomt bij de Zuiling: het Zuilingsepad. Dit smalle paadje slingerde tussen de boomgaarden door en ging met een bruggetje over de sloot bij de grote wilg, op de plaats waar nu het speeltuintje aan de Agnietenhof is. Het bruggetje is verplaatst naar de tuin van Zuilingsepad 10.
Bedrijvigheid
Niet alleen het aantal woningen nam toe in de jaren 50 en 60. Ook de bedrijvigheid rond het station. Ten zuiden van de Aamsestraat zien we dat de Industrieweg-Oost is aangelegd. De toevoeging ‘oost’ lijkt nu vreemd, omdat de weg midden in het bedrijventerrein De Aam ligt. Bezien in de tijd van aanleg, lag deze weg wel degelijk ten oosten van alle bedrijvigheid. Aan de overkant van het emplacement, tegenover het station, is een groot gebouw van Vreisveem verrezen, gelegen aan de Handelsweg. Ten zuiden daarvan ligt, bereikbaar vanuit Merm bij de Bemmelse Overweg, het complex van Luxan. Taminiau, aan de overkant van het spoor, is inmiddels overgenomen door Heinz. Dit complex is sinds de vorige kaart niet veel gegroeid.
Er is vast nog veel meer over deze kaart te vertellen. Maar het is veel leuker om zelf de kaart te gaan ontdekken. Klik op het kaartje hierboven om de grote versie te bekijken.
Marithaime heeft sinds 1 januari 2014 de ANBI-status en is daarmee een erkende algemeen nut beogende instelling.
Donateurs van een ANBI mogen hun giften aftrekken van de inkomsten- of vennootschapsbelasting.
