OORLOGSVERHALEN VERSLAG  09-12-2025

Op 9 december j.l. werd er door Marithaime in het Wapen van Elst een indrukwekkende presentatie gehouden over de oorlogsverhalen in en om Elst. Deze presentatie werd verzorgd door Eric Zwartkruis en Marius Jansen.

Om deze avond te realiseren moesten eerst een aantal personen worden gevonden, die hun medewerking wilde verlenen middels hun verhaal te doen over hun herinneringen/ervaringen tijdens deze verschrikkelijke periode. En de spoeling hierin is natuurlijk erg klein, gezien de respectabele leeftijden van de benaderde personen. Uiteindelijk hebben we Annie Zwijnen-Ermers (zij is kort na het door ons afgenomen interview overleden), Maria Dekker- Wouters v/d Oudenweijer, Jan Jansen v/d Laak, Dirk Doezejager, Riet Lefering en Hans van Beek bereid gevonden om hun verhaal voor de camera wilden vertellen. Hans van Beek heeft de oorlog zelf niet meegemaakt en heeft het verhaal verteld opgetekend uit het dagboek dat zijn vader tijdens de oorlog heeft bijgehouden. Dat dagboek kwam na het overlijden van zijn vader boven water bij het opruimen van allerlei papieren.

Om het interview enig zins te stroomlijnen hebben we hen gevraagd om over een achttal perioden voor, tijdens en na de oorlog hun ervaringen voor de camera te delen nl.

1] periode Voor de oorlog.
2] Aanloop oorlog
3] De oorlog breekt uit
4] Omgang met de Duitsers
5] Fusilleren/tragedie
6] De Evacuatie
7]Bevrijding/terugkeer
8] Boodschap aan de huidige generatie.

We hadden ca 10 uur beeldmateriaal en moesten die met plakken en knippen terugbrengen naar ca 1,5 uur. Als mensen eenmaal vertellen raken ze niet uitgepraat en goed te horen over hun oorlogservaringen. Mooi om te horen, maar we moesten keuzes maken en wel zodanig dat hun verhaal voor de eenieder helder en begrijpelijk zou zijn.

Naast het beeldmateriaal van de geïnterviewden hebben we passages voorgelezen van de door Truus van Kleef-Kapel en Willem Theloosen op papier gezette oorlogservaringen. Truus had een aangrijpend verhaal over met name het verzet tijdens de oorlog, waar haar vader actief aan heeft deelgenomen. Ook de herinneringen van Willem Theloosen pasten goed in het totale beeld van deze avond, soms met wat humoristische anekdotes die we van hem kennen. Nolda Zwartkruis hebben we zonder camera gesproken en haar verhaal samengevat voorgelezen.

Bijzonder is om te noemen een handgeschreven brief van 4 oktober 1944 door een van de kinderen van wijlen de heer de Koning aan een vriend van hem woonachtig destijds in Boskoop. In die brief bericht zij dat haar vader niet door oorlogshandelingen om het leven is gekomen, maar ordinair door de SS gefusilleerd. Op serene toon zijn passages uit deze brief voorgelezen. Een heftig en inhoudelijk verhaal hoe de fusillade destijds heeft plaatsgevonden.

Het gaat te ver om de vertelde verhalen in z’n geheel uit te schrijven. Kort samengevat is het navolgende verteld.

In de periode voor de oorlog ging het leven in de Betuwe zijn gangetje, veel speelgoed als kind hadden we niet en waren veel buiten. De aanloop naar de oorlog maakten we niet direct mee. Onze ouders hielden ons daarbij weg, maar we merkten soms wel ze angstig waren. In nood leert men bidden. Met de rozenkrans in de hand werd er door eenieder gebeden, ook door degene die die nooit hadden gebruikt. Er heerste een teneur dat men zich niet te veel met Hitler moesten bemoeien en ons gedeisd houden, dan zou het voor Nederland allemaal wel meevallen en de bui overwaaien. Helaas het liep anders. In het begin van de oorlog had men in Betuwe op enkele incidenten na niet veel last van de Duitsers, eten en drinken was er voldoende. Dat veranderde na de fusillade op 14 september 1944 drie dagen voor Market Garden. Aangrijpend zijn de verhalen van degenen die als klein kind het fusillademoment ook daadwerkelijk hebben meegemaakt.

Elst was in september 1944 oorlogsgebied. Te midden van het oorlogsgeweld werd men geboden de Betuwe te verlaten. Lopend, op een vrachtwagen of platte kar ging men met enkel een deken door de frontlinies naar Nijmegen of via Valburg naar Brabant en verder naar België. Daar werden problemen ondervonden in het vinden van onderdak. Men zat niet altijd te wachten op gezinnen met 10 kinderen en opsplitsen was voor de ouders geen optie.

Na de oorlog terugkeren naar Elst, dat lag in puin. Soms stond alleen de voorgevel er nog. Deuren waren gebruikt voor schuttersputjes, ramen kapot en al het meubilair en keukengerei was verdwenen. Alles werd in het werk gesteld om Elst te herbouwen. Toekomstdromen gingen in rook op, studeren was er vaak niet bij, alle handjes waren nodig. Over de oorlog werd nadien door hun ouders weinig gesproken, werd eigenlijk weggestopt.

Als slot van de interviews hebben we van de geïnterviewden een boodschap meegekregen. Wees lief voor elkaar en help de vluchtelingen. Wij zaten in september 1944 in hetzelfde schuitje als zij nu. Familie is heel belangrijk en blijf alert op dingen de kunnen gebeuren. Waarden en normen vervagen, alles moet maar kunnen, dat moet stoppen. Zorg dat je met elkaar bouwt aan een goede toekomst,

-EIGENLIJK KUNNEN WE STELLEN AAN DE HAND VAN DE VERHALEN, DAT DE OORLOG IN ELST PAS ECHT BEGON IN SEPTEMBER 1944 –

De avond zelf kunnen we als zeer geslaagd bestempelen, de zaal was dan ook tot het maximale aantal personen bezet, die aanwezig kunnen en mogen zijn nl. 125 in aantal. Na afloop kregen we veel lovende woorden van menigeen, voornamelijk over wat ze ervaren hadden op deze avond.

Natuurlijk waren de geïnterviewden personen met hun partners en familie uitgenodigd, die hier dan ook dankbaar van gebruik hebben gemaakt. Na afloop zijn zij bedankt voor het delen van hun oorlogsverhalen. Ook dank aan Dorien Rikken, die een van de interviews voor haar rekening had genomen. En natuurlijk niet te vergeten Rudi Liebrand , die alle dames en heren heeft gefilmd en vervolgens deze vele uren film heeft bewerkt. Alle lof!

Het beeldmateriaal en de teksten blijven binnen Marithaime bewaard en zullen voor nu en zeker in toekomst bruikbaar blijven om de verhalen uit de Betuwe voor, tijdens en kort na de Tweede Wereldoorlog levendig te houden.

Dat het door de geïnterviewden vertelde oorlogservaringen een boodschap mag zijn voor ons. onze jeugd en verdere nazaten.

Marius Jansen Eric Zwartkruis