Een nieuwe nieuwsbrief, een nieuwe kaart in de reeks oude kaarten, waarmee we de geschiedenis van Elst in de laatste twee eeuwen verkennen. Ditmaal de topografische kaart van 1903.
De vorige keer bekeken we de topografische kaart van 1871. Die zag er zo uit.
Topografische kaart, 1903
Behalve dat de nieuwe kaart wat scherper en helderder is dan de oude, lijkt er op het eerste gezicht wederom niet veel veranderd. Het dorp, geconcentreerd rond de Dorpsstraat, is amper gegroeid en ook het landgebruik lijkt nauwelijks te zijn veranderd. Toch zien we, als we beter kijken, dat ook Elst mee is gegaan in de vaart der volkeren. De spoorweg is gereed gekomen en Elst heeft een prachtig station gekregen. Ook is Elst zelfs aangesloten op de telephoon.
Spoorlijn
We zagen eerder al hoe de grond in gereedheid werd gebracht voor de aanleg van de spoorlijn Arnhem-Nijmegen. Op deze kaart is ook duidelijk te zien hoe zowel de weg naar Arnhem als de weg naar Bemmel een soort s-bocht maken om het spoor te kruisen. De Bemmelse overweg is tot de opheffing in 2011 altijd haaks gebleven. De bochten in de Arnhemse overweg zijn op een gegeven moment verdwenen, want we weten allemaal nog wel dat de weg het spoor daar onder een schuine hoek kruiste. Alleen de fietspaden kruisten het spoor haaks omdat er anders te veel kans was dat het fietswiel in de gleuf langs het spoor schoot. Inmiddels is ook dit allemaal verleden tijd en wachten we op het gereedkomen van de Grifttunnel. Precies ten zuiden van de Bemmelse overweg zien we de aansluiting van de in 1882 in gebruik genomen Betuwelijn richting Tiel, Geldermalsen en Dordrecht. Tot de Tweede Wereldoorlog was er bij Kesteren nog een aansluiting richting Rhenen en kon op die manier Utrecht bereikt worden. De internationale trein reed toen via Kesteren, De Vork ten zuiden van Elst, Nijmegen en Kleve naar Duitsland.
In het grote, witte terrein rondom het station is te zien dat er met het spoor meer in Elst gebouwd werd dan alleen een station. Ten noorden van het station is een Electr. Fabr. gebouwd en bij zowel de Aamse als de Bemmelse overweg is een seinhuis gebouwd (Seinhuis D resp. Seinhuis C). De Electriciteitsfabriek is van Electriciteits-Maatschappij “Elistha”, die opereerde van 1898 tot 1923, waarna het overgenomen werd door de PGEM. Slechts een klein deel van de toenmalige gemeente Elst werd door deze centrale van stroom voorzien. Het gebouw staat er nog, op de hoek van de Oude Aamsestraat en de Stationsstraat (Oude Aamsestraat 10).
Bij de Aamse overweg zien we ook Sweet Home. Deze fraaie villa heeft hier pal aan de Aamse overweg gestaan tot de verbreding van de Aamsestraat rond 1980. De poort met daarop de naam is nog altijd gebleven, hoewel verplaatst, en vormt de ingang tot het parkje tussen het spoor en de Van Heemskerkstraat.
Verder zien we in de buurt van het station nog meer gebouwen staan. Ten noorden van het station verrees in 1891 de zuivelfabriek Over-Betuwe. En aan de zuidkant staan al de eerste gebouwen van de fabriek die onlosmakelijk met Elst verbonden zou worden: TEO: Taminiau Elst Over-Betuwe. In 1901 begon J.L.L. Taminiau hier zijn jamfabriek. De kaart laat ook zien dat het aantal boomgaarden toegenomen is. De bodem van de Betuwe kan tot de beste van Nederland worden gerekend en is – samen met de lössgronden in Zuid-Limburg – als enige geschikt voor het houden van fruitbomen. De komst van het spoor maakt dat het fruit sneller op de markt gebracht kan worden, wat betekent dat er ook voor de verkoop buiten de eigen regio geproduceerd kan worden. En fabrieken als die van Taminiau maken het mogelijk om het fruit in ingemaakte vorm ook langer te bewaren. Het is het begin van de ‘bloeiende Betuwe’.
Telecommunicatie
Niet alleen de trein bracht de buitenwereld binnen handbereik. Ook telecommunicatie bracht Elst in contact met de rest van Nederland. Langs onder andere de huidige Grote Molenstraat zien we het woord Telephoon staan. Langs deze weg loopt dus een telefoonlijn. Deze slingert langs de huidige Willem de Zwijgerstraat, Platenmakersstraat en Hollandergbroeksestraat naar de Linge, om die te volgen tot Zetten. Ook langs de weg naar Arnhem is een telefoonlijn aanwezig. Beide lijnen komen samen in het telegraafkantoor in het Ambtshuis, voor de Grote Kerk. De kaart laat verder geen telefoonlijnen zien, al is het aannemelijk dat er ook een lijn was naar Nijmegen.
Vonder
Een afkorting die we op de kaart meermaals tegenkomen is Vr. Dit staat voor vonder of vlonder. Het is een eenvoudig bruggetje, vaak bestaande uit niet meer dan een plank. We zien dit bijvoorbeeld langs het spoor ten noorden van het dorp. Via de vonders was het land toch nog bereikbaar, nadat het van de weg was afgesneden door het spoor.
Er is vast nog veel meer over deze kaart te vertellen. Maar het is veel leuker om zelf de kaart te gaan ontdekken. Klik op het kaartje hierboven om de grote versie te bekijken.
Marithaime heeft sinds 1 januari 2014 de ANBI-status en is daarmee een erkende algemeen nut beogende instelling.
Donateurs van een ANBI mogen hun giften aftrekken van de inkomsten- of vennootschapsbelasting.
